In China heette het ‘qi’, het symbool voor gezondheid. In Egypte heette het ‘ankh’, het symbool voor het eeuwige leven. Voor de Feniciërs was de verwijzing synoniem met Aphrodite – de godin van liefde en schoonheid.
Deze oude beschavingen verwezen naar koper, een materiaal dat culturen over de hele wereld al meer dan 5000 jaar als essentieel voor onze gezondheid erkennen. Wanneer griep, bacteriën zoals E. coli, superbacteriën zoals MRSA of zelfs coronavirussen op de meeste harde oppervlakken terechtkomen, kunnen ze vier tot vijf dagen leven. Maar als ze op koper en koperlegeringen zoals messing terechtkomen, beginnen ze binnen enkele minuten te sterven en zijn ze binnen enkele uren niet meer op te sporen.
“We hebben virussen gewoon uit elkaar zien spatten”, zegt Bill Keevil, hoogleraar milieugezondheidszorg aan de Universiteit van Southampton. ‘Ze komen op koper terecht en worden daardoor alleen maar slechter.’ Geen wonder dat mensen in India al duizenden jaren uit koperen bekers drinken. Zelfs hier in de Verenigde Staten brengt een koperen leiding uw drinkwater binnen. Koper is een natuurlijk, passief, antimicrobieel materiaal. Het kan het oppervlak zelf steriliseren zonder dat er elektriciteit of bleekmiddel nodig is.
Koper maakte tijdens de industriële revolutie een hoge vlucht als materiaal voor objecten, armaturen en gebouwen. Koper wordt nog steeds veel gebruikt in elektriciteitsnetwerken; de kopermarkt groeit zelfs omdat het materiaal zo'n effectieve geleider is. Maar het materiaal is uit veel bouwtoepassingen verdrongen door een golf van nieuwe materialen uit de 20e eeuw. Kunststoffen, gehard glas, aluminium en roestvrij staal zijn de materialen van de moderniteit, die voor alles worden gebruikt, van architectuur tot Apple-producten. Messing deurknoppen en leuningen raakten uit de mode toen architecten en ontwerpers kozen voor slanker ogende (en vaak goedkopere) materialen.
Nu is Keevil van mening dat het tijd is om koper terug te brengen in de openbare ruimte, en in het bijzonder in ziekenhuizen. In het licht van een onvermijdelijke toekomst vol mondiale pandemieën zouden we koper moeten gebruiken in de gezondheidszorg, het openbaar vervoer en zelfs in onze huizen. En hoewel het te laat is om COVID-19 te stoppen, is het niet te vroeg om na te denken over onze volgende pandemie. De voordelen van koper, gekwantificeerd
We hadden het moeten zien aankomen, en in werkelijkheid heeft iemand dat ook gedaan.
In 1983 schreef medisch onderzoeker Phyllis J. Kuhn de eerste kritiek op de verdwijning van koper die ze in ziekenhuizen had opgemerkt. Tijdens een oefening over hygiëne in het Hamot Medical Center in Pittsburgh maakten studenten verschillende oppervlakken in het ziekenhuis schoon, waaronder toiletpotten en deurknoppen. Ze merkte dat de toiletten vrij waren van microben, terwijl sommige armaturen bijzonder vuil waren en gevaarlijke bacteriën groeiden als ze zich op agarplaten mochten vermenigvuldigen.
“Slanke en glanzende roestvrijstalen deurknoppen en drukplaten zien er geruststellend schoon uit op de deur van een ziekenhuis. Deurknoppen en drukplaten van dof koper zien er daarentegen vies en verontreinigend uit”, schreef ze destijds. “Maar zelfs als het aangetast is, doodt messing – een legering die doorgaans uit 67% koper en 33% zink bestaat – bacteriën, terwijl roestvrij staal – ongeveer 88% ijzer en 12% chroom – weinig doet om de groei van bacteriën te belemmeren.”
Uiteindelijk rondde ze haar paper af met een conclusie die eenvoudig genoeg was, zodat het hele gezondheidszorgsysteem deze kon volgen. “Als je ziekenhuis wordt gerenoveerd, probeer dan oude koperen hardware te behouden of te laten herhalen; als je roestvrijstalen hardware hebt, zorg er dan voor dat deze dagelijks wordt gedesinfecteerd, vooral in kritieke zorgruimtes.”
Tientallen jaren later, en weliswaar met financiering van de Copper Development Association (een handelsgroep uit de koperindustrie), heeft Keevil Kuhns onderzoek verder gestimuleerd. Door in zijn laboratorium te werken met enkele van de meest gevreesde ziekteverwekkers ter wereld, heeft hij aangetoond dat koper niet alleen bacteriën efficiënt doodt; het doodt ook virussen.
In het werk van Keevil doopt hij een koperen plaat in alcohol om deze te steriliseren. Vervolgens doopt hij het in aceton om eventuele vreemde oliën te verwijderen. Vervolgens laat hij een beetje ziekteverwekker op het oppervlak vallen. Binnen enkele ogenblikken is het droog. Het monster blijft een paar minuten tot een paar dagen zitten. Vervolgens schudt hij het in een doosje vol glaskralen en een vloeistof. De kralen schrapen bacteriën en virussen in de vloeistof en de vloeistof kan worden bemonsterd om hun aanwezigheid te detecteren. In andere gevallen heeft hij microscopiemethoden ontwikkeld waarmee hij kan zien – en vastleggen – hoe een ziekteverwekker door koper wordt vernietigd zodra deze het oppervlak raakt.
Het effect lijkt op magie, zegt hij, maar op dit moment zijn de verschijnselen die een rol spelen goed begrepen wetenschap. Wanneer een virus of bacterie de plaat raakt, wordt deze overspoeld met koperionen. Die ionen dringen als kogels cellen en virussen binnen. Het koper doodt niet alleen deze ziekteverwekkers; het vernietigt ze, tot aan de nucleïnezuren, of reproductieve blauwdrukken, binnenin.
"Er is geen kans op mutatie [of evolutie] omdat alle genen worden vernietigd", zegt Keevil. “Dat is een van de echte voordelen van koper.” Met andere woorden: het gebruik van koper brengt niet het risico met zich mee dat je bijvoorbeeld te veel antibiotica voorschrijft. Het is gewoon een goed idee.
Bij tests in de echte wereld bewijst koper zijn waarde. Buiten het laboratorium hebben andere onderzoekers nagegaan of koper een verschil maakt bij gebruik in medische contexten in de praktijk, waaronder zeker de deurknoppen van ziekenhuizen, maar ook plaatsen zoals ziekenhuisbedden, gastenkamers. armleuningen van stoelen en zelfs infuusstandaards. In 2015 vergeleken onderzoekers die aan een subsidie van het Ministerie van Defensie werkten de infectiepercentages in drie ziekenhuizen en ontdekten dat wanneer koperlegeringen in drie ziekenhuizen werden gebruikt, dit de infectiepercentages met 58% verminderde. Een soortgelijk onderzoek werd in 2016 uitgevoerd op een kinderintensive care-afdeling, waaruit een even indrukwekkende daling van het aantal infecties bleek.
Maar hoe zit het met de kosten? Koper is altijd duurder dan plastic of aluminium, en vaak een duurder alternatief voor staal. Maar aangezien ziekenhuisinfecties de gezondheidszorg maar liefst 45 miljard dollar per jaar kosten – om nog maar te zwijgen van het doden van maar liefst 90.000 mensen – zijn de kosten voor het upgraden van koper in vergelijking verwaarloosbaar.
Keevil, die niet langer financiering ontvangt van de koperindustrie, is van mening dat de verantwoordelijkheid bij architecten ligt om voor koper te kiezen in nieuwbouwprojecten. Koper was het eerste (en tot nu toe het laatste) antimicrobiële metaaloppervlak dat door de EPA werd goedgekeurd. (Bedrijven in de zilverindustrie probeerden tevergeefs te beweren dat het antimicrobieel was, wat feitelijk leidde tot een EPA-boete.) Groepen uit de koperindustrie hebben tot nu toe meer dan 400 koperlegeringen bij de EPA geregistreerd. "We hebben aangetoond dat koper-nikkel net zo goed is als messing in het doden van bacteriën en virussen", zegt hij. En koper-nikkel hoeft er niet uit te zien als een oude trompet; het is niet te onderscheiden van roestvrij staal.
Wat betreft de rest van de gebouwen in de wereld die nog niet zijn bijgewerkt om de oude koperen armaturen eruit te halen, heeft Keevil een advies: “Verwijder ze niet, wat je ook doet. Dit zijn de beste dingen die je hebt.”
Posttijd: 25 november 2021